Exterme weeromstandigheden als gevolg van klimaatverandering vormen een steeds groter wordend probleem in Nederland, met zowel extreme regenval als droogte. De weersomstandigheden hebben ook impact op de binnenvaartsector. De binnenvaart staat voor een uitdaging: klimaatverandering en de daarmee samenhangende veranderende waterstanden.
De binnenvaartsector speelt een cruciale rol bij het versterken van de economie, het verbeteren van de leefomgeving en het verminderen van congestie op de wegen, daarom moet er gekeken worden hoe de vaarwegen toekomstbestendig kunnen worden, zijn en blijven.
Vrijwel onopgemerkt gaat in Nederland 35% tot 40% van het totale goederentransport over het binnenwater. De Nederlandse binnenvaart levert door efficiënt vervoer niet alleen een belangrijke bijdrage aan de economie maar ook aan onze duurzaamheidsdoelstellingen. De Nederlandse Zee- en binnenhavens vervullen daarin een essentiële rol. Vrijwel nergens ter wereld levert de binnenvaart een vergelijkbare prestatie.
Als we echter niets doen, zal het vervoer over water sterk negatief worden beïnvloed door de groeiende uitdaging van hoog- en laagwater. Om de bereikbaarheid van het achterland goed te houden zijn visie en keuzes nodig. In september 2023 heeft KBN een visie gepubliceerd (met de focus op laagwater) om bij te dragen aan een betrouwbaar, toekomst- en klimaatbestendig goederen- en personenvervoer over water.
Hoge en lage rivierafvoeren zijn fenomenen van alle tijden, maar door klimaatverandering zal dit naar verwachting vaker en langduriger voor gaan komen. De binnenvaartsector kan hierdoor haar logistieke functie minder goed vervullen en minder betrouwbaar worden. Gelukkig zijn binnenvaartondernemers inventief blijven ze ook bij hoge en lage waterstanden gewoon goederen vervoeren.
De gevolgen van hoog- en laagwater variëren op verschillende delen van het binnenwaterwegennetwerk. De grootste uitdaging voor laagwater doet zich voor op vrij afstromende rivieren, zoals de Rijn, die overgaat in de Waal en de IJssel. Laagwater heeft hier een direct effect op de binnenvaart doordat schepen minder diep geladen kunnen worden, wat resulteert in verminderde laadcapaciteit. Op rivieren hangt de beschikbare vaardiepte vooral samen met de waterafvoer en de inrichting van de rivier. Hoe groter de waterafvoer, hoe groter de vaardiepte.
Hoge waterstanden zijn over het algemeen minder problematisch, al kunnen extreem hoge waterstanden tijdelijk een vaarverbod of stremming van een sluis opleveren. Daarnaast heeft hoogwater gevolgen voor de containervaart, de hoogte van bruggen stijgt immers niet met het water mee.
Om deze uitdagingen aan te pakken, zijn maatregelen noodzakelijk zoals het plaatsen van langsdammen, dammen evenwijdig aan de stroomrichting van de rivier, en gerichte baggerwerkzaamheden om extra waterdiepte te creëren. Omdat de binnenvaart hier nu al hinder ondervindt is het belangrijk dat overheden hier gezamenlijk binnen het programma Integraal Riviermanagement spoedig uitvoering aan geven.
Ook de binnenvaart sector kan bijdragen aan innovatieve oplossingen door aanpassingen aan de schepen te doen. Zo kan bijvoorbeeld de constructie uit lichtere materialen worden gemaakt, zodat de laadcapaciteit kan worden vergroot bij laagwater.
Op gestuwde rivieren of kanalen zijn de uitdagingen anders van aard, waarbij het behouden van voldoende waterpeil essentieel is om andere functies, zoals drinkwater en irrigatie te waarborgen. Schutbeperkingen, als gevolg van het ‘vasthouden van water’ zijn echter nadelig voor de binnenvaart. Daarom is het van belang om oplossingen te onderzoeken om deze schutverliezen te voorkomen of te compenseren. Bij de vervanging van kunstwerken moeten sluizen met beperktere schutverliezen de standaard worden. We hebben het dan over beheer en onderhoud van de infrastructuur op de vaarwegen.
De uitdagingen van klimaatverandering kunnen alleen effectief aangepakt worden door goede samenwerking. De oplossingen, mogelijkheden en verantwoordelijkheden liggen niet exclusief bij één partij. Met de laagwatervisie beoogt KBN niet alleen richting te geven aan, maar ook samen te werken met alle relevante belanghebbenden, waaronder overheden (ministerie van IenW, Rijkswaterstaat, provincies, waterschappen, gemeenten), verladers, binnenvaartondernemers, kennisinstellingen en binnenhavens.
Het uiteindelijke doel is het tot stand brengen van een toekomstbestendig vaarwegennetwerk. Dit vraagt om gecoördineerde inzet van alle betrokken partijen. De onlangs door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) opgerichte Binnenvaarttafel kan hierin een belangrijke rol gaan spelen. Het doel van de Binnenvaarttafel is het monitoren en indien nodig bijsturen van de voortgang van de Actieagenda Toekomst Binnenvaart van het ministerie van IenW, waarbij brancheorganisaties, havens en provincies betrokken zijn. Wat KBN betreft voldoende aanknopingspunten om de uitdagingen van hoog- en laagwater ook daar te bespreken.
Laagwater en hoogwater mogen dan uitdagingen vormen voor de binnenvaart, maar met een heldere visie, innovatieve oplossingen, voldoende overheidsinvesteringen in de infrastructuur en bovenal samenwerking. De binnenvaart blijft dan letterlijk de drijvende kracht achter het Nederlandse goederenvervoer.
En de antwoorden op de al gestelde vragen
Beleidsadviseur nautische techniek, water en infrastructuur / Secretaris CBOB
In aflevering #07 van de podcast ‘Samen Voortvarend’ gaat Geert Snoeij in gesprek met Chantal Schillemans werkzaam bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, en Milou Wolters, werkzaam bij Rijkswaterstaat, over de uitdagingen van…
Hoewel er momenteel geen sprake is van laagwater, publiceert Koninklijke Binnenvaart Nederland (KBN) vandaag een toekomstgerichte visie om de uitdagingen van het laagwater voor de binnenvaart in Nederland en op de Rijn aan te pakken. Deze visie bevat…
Het lage water zorgt ervoor dat we als sector alle zeilen bij moeten zetten om aan de vraag te kunnen voldoen. De vaarweg is minder goed toegankelijk en dat vraagt veel van alle vaarweggebruikers. De moeilijke omstandigheden en de druk in de…
Hiernaast vind je interessante links
Ipos integer iaculis nulla id enim laoreet, nec malesuada lorem eleifend.
